Evaluatie van een pilootproject mayday, air management en Fireground Survival.
1. Op zoek naar oplossingen.
MAES_2011_RIT under fire_9028
In 2011 gingen 4 brandweermannen van de brandweer van Brussel naar Champaign, Illinois (VS) om een opleiding ‘RIT under fire’ te volgen. Dit volgde op eerdere opleidingen in het kader van RIT operaties ondermeer in Phoenix. RIT staat voor Rapid Intervention Team en is een deel van het Amerikaanse antwoord op hun vele dodelijke ongevallen tijdens interventies (1 & 2). De doelstelling is te allen tijde een reddingsteam stand-by hebben dat de brandweerman, of brandweermannen, in nood zou kunnen gaan helpen.
Na deze opleiding werd bekeken wat er in België eerst zou kunnen opgestart worden in het kader van de problematiek een brandweerman in nood. Want laten we eerlijk zijn, we zijn hierop in het geheel niet voorbereid. Neem nu de radioprocedure: het uitsturen van een noodoproep, een mayday. Nergens in België bestaat deze procedure, laat staan dat men er op oefent. Het hoeft, denk ik, geen betoog dat op een efficiënte en duidelijke wijze om hulp vragen het verschil kan maken. Maar vaak gaat het hier al mis. Dan hebben we het ook nog niet over de vaardigheden die je overlevingskansen kunnen vergroten. Welke brandweerman heeft al eens serieus nagedacht en effectief geoefend op zelfreddingstechnieken? Welke LVO heeft als eens stil gestaan bij de nodige acties wanneer er een mayday over de radio binnen komt? Hoe ga je reageren, wat moet er gebeuren? Het is zorgwekkend dat we allemaal verkondigen dat we gevaarlijk beroep hebben, maar dat we ons blijkbaar niet voorbereiden op mogelijke noodsituaties met onze eigen mensen.
Gedeeltelijk is er hier een uitleg voor. In Europa focussen we op preventie. Brandgedrag bestuderen, leren begrijpen en preventief anticiperen. En het moet gezegd zijn, dit is de prioriteit: blijf uit de problemen! Ken je klassiekers: CFBT, lans-technieken, GRSTV, adembescherming,… Maar met dit alles kunnen we spijtig genoeg niet vermijden dat er toch ongevallen gebeuren. De geschiedenis, ook in België, leert ons dit. Misschien is de tijd rijp om op zoek te gaan naar het gepaste antwoord op een dergelijke situatie.
2. Begin van het Belgische verhaal.
Met de kennis die opgedaan was in de VS zijn we met een aantal collega’s gaan bekijken wat er nu nuttig kan zijn binnen onze bestaande Belgische aanpak en systematiek. Het was al heel gauw duidelijk dat we vanaf nul zouden moeten beginnen: eerst de basisvaardigheden die de veiligheid van iedere brandweerman kunnen verhogen. En deze zijn terug te vinden in drie modules: de mayday-procedure, air-management en fireground survival. We willen hiermee op termijn alle brandweermannen van België kunnen bereiken. Als dat je doelstelling is dan zijn de provinciale brandweerscholen de meest logische partners. Maar enerzijds kan je in België niet zo maar een nieuwe opleiding opstarten via deze scholen. En anderzijds was het voor ons ook belangrijk dat de opleiding overal identiek zou starten. We wilden dat iedere brandweerman dezelfde opleiding zou krijgen. Daarom moesten we samenwerken met FOD Binnenlandse zaken en het kenniscentrum voor de brandweer. Zij moeten de opleiding evalueren en valideren. Eind 2011 werd er dan ook een werkgroep opgericht en bij de brandweer van Brussel werd begin 2012 een pilootproject opgestart.
Eerst en vooral moesten we letterlijk aan onze opleiding gaan timmeren. De modules voor de praktijkoefeningen moesten gemaakt worden. We dienden tevens de afmetingen aan te passen zodat de oefeningen goed uitvoerbaar bleven met onze persoonlijke beschermingsmiddelen. Dit laatste bleek vaak om een centimeter meer of minder te draaien. Zo zijn bijvoorbeeld onze helmen verschillend van de modellen in de USA en onze persluchtflessen zijn iets groter. Een centimeter te weinig en de oefening werd onmogelijk, een centimeter te veel en het was geen oefening meer… Het samenstellen en verfijnen van de modules gebeurde onder leiding van sergeant Patrick Vanderweyen (Brandweer Brussel). Na heel wat dagen meten, timmeren, experimenteren en aanpassen hadden we uiteindelijk onze 10 modules voor onze opleiding.
3. Pilootproject bij brandweer Brussel.
Voor het pilootproject echt van start kon gaan was er nog één hindernis te nemen bij Brandweer Brussel. Een testdag voor de officieren en mensenvan de vakbonden. Alvorens deze opleidingen groen licht te geven wilden ze wel weten wat deze opleiding nu eigenlijk inhield. Hun ervaringen en feedback waren quasi unaniem positief. Het was de deelnemers duidelijk dat deze opleiding nuttig was en zinvol voor iedere brandweerman. Meer nog, iedere brandweerman, onderofficier en officier. Wel werd erop gewezen dat iedere deelnemer in orde diende te zijn met de opgelegde fysieke testen van de brandweer. Dit om zeker te zijn dat de betrokken deelnemers in staat zouden zijn om de opleiding met perslucht met succes en veilig te volbrengen. Verder werd er ook beslist om preventief een EHBO kit met zuurstoffles te voorzien. Deze laatste is gedurende de hele proefperiode nooit gebruikt.
Brandweermannen bij de Brusselse brandweer kregen vervolgens de kans om op vrijwillige basis deel te nemen aan een dag bijscholing omtrent de mayday-procedure, air-management en fireground survival. Vanaf 2013 werd er zelfs een korte introductie van 2 uur voorzien in de verplichte permanente vorming van de brandweermannen. Tevens werd beslist dat de opleiding zou ingevoerd worden in de opleiding voor de nieuwe rekruten.
Doorheen 2012 en 2013 zijn er in Brussel zo’n 30-tal opleiding gegeven. Dit wil zeggen dat we om en bij de 300 deelnemers hebben gehad. Per opleiding waren er steeds 2 instructeurs aanwezig. Tijdens de opleidingen hebben deelnemers gehad uit alle rangen en alle leeftijdsgroepen. Van officieren tot brandweermannen en van 20-jarigen tot 50-plus. Ik durf te stellen dat we erin geslaagd zijn om de opleiding voor iedere deelnemer individueel interessant en leerrijk te maken.
De opleidingsdag zelf bestond uit een korte theoretische inleiding, een instructie met oefenmoment op oefenmodules en vervolgens het afleggen van een parcours met de aangeleerde technieken. In tegenstelling tot wat we in de USA hadden gezien kozen we ervoor om geen extra stressfactoren toe te voegen. Het was duidelijk dat we snel tegen de grenzen van de comfortzone van een brandweerman met perslucht zaten. En de stress nam dan ook vanzelf toe. We hebben dan ook gefocust op het rustig afleggen van het parcours en het kalm oplossen van de problemen die je tegenkomt. Het is namelijk een reëel gevaar om in plaats van een leerervaring een angstervaring op te doen. En dan krijg je een tegengesteld leereffect. Met deze opleiding wil je de deelnemers een bewustmakende ervaring aanbieden. Zodat als men ooit in de problemen komt, men kan terugvallen op wat men geleerd heeft. Om dan kalmer en beter de situatie inschatten, beter reageren en uit de problemen geraken.
Dankzij deze niet prestatiegericht aanpak (geen tijdsdruk, geen extra stressfactoren, probleemoplossend coachen,…) zijn zowat alle deelnemers naar huis gegaan met een succesbeleving, een positieve leercurve. En dit terwijl we toch ook de feedback kregen van velen dat ze hun grenzen waren tegen gekomen.
Een ander dankbaar aspect dat we hebben kunnen vaststellen aan een dergelijke opleiding is dat herhaling niet gaat vervelen. Deelnemers kregen de kans om meerdere malen te komen. Een dag als deze is zowel fysiek als mentaal belastend. Als je dan eens een wat mindere dag hebt zal je dat dadelijk merken. Eens terugkomen, deze keer wel uitgeslapen bijvoorbeeld, kan een wezenlijk verschil maken. Je zal verder bouwen op je reeds opgedane ervaring. Dat laatste was trouwens steeds merkbaar bij de deelnemers die meerdere keren kwamen. En soms werd dan de stap gezet naar het met blinddoek uitvoeren van de oefeningen. Maar ook hier weer, alleen als de deelnemer zelf dat zag zitten, zonder druk van de instructeurs of de groep. Het mag duidelijk zijn dat de aanpak van de instructeur hierin cruciaal is. Je moet het misschien eerder omschrijven als coaching dan als instructie.
4. Klaar voor de externe evaluatie.
Eind 2012 waren we klaar voor de eerste evaluatie door het Kenniscentrum voor de brandweer van FOD Binnenlandse zaken. Voor deze dagen werden externe deelnemers uitgenodigd. Dat wil zeggen brandweermensen niet verbonden aan de brandweer van Brussel. Voor ons was dit het eerste evaluatiemoment. Hoe zouden deze mensen reageren op de opleiding, de wijze van lesgeven, de opbouw van de dag, de oefeningen zelf,… En dit terwijl er een aantal mensen observeren om te bepalen of deze opleiding het waard is om opgenomen te worden in het curriculum van de provinciale brandweerscholen.
Tijdens deze evaluatiedagen werden scenario’s voorzien die wel eens kunnen voorkomen tijdens een echte noodsituatie. Uit de observaties moest telkens blijken dat de technieken en kennis overgedragen tijdens de opleiding een oplossing of verbetering konden bieden. Zo werden deelnemers op onverwachtse momenten gevraagd een mayday af te kondigen. Vaak ging dit gepaard met een onverwachtse gebeurtenis zoals een val of instorting die door de modules gesimuleerd werden. Of deelnemers werden verplicht kalm en geconcentreerd te blijven terwijl ze ademnood ervaren. Het oplossen van een eenvoudige puzzel (voor een 5-jarige) wordt dan plots een hele opgave. En last but not least hebben alle deelnemers een parcours afgelegd met onderweg uitdagende en moeilijke passages. Hierbij probleemoplossend blijven denken, niets forceren, soms kiezen voor een rustmoment, indien nodig achteruit gaan,… zijn allemaal aspecten die hierbij aan bod komen.
De bevoegde commissie van het kenniscentrum was enthousiast en positief over de observaties. En voor ons als instructeurs en drijvende krachten achter dit pilootproject was het zeer fijn om de feedback van de deelnemers te mogen lezen. Een kleine bloemlezing.
Christian Walckiers , Korporaal brandweer Lennik:
“Wat een fantastische ervaring! En verschillende zaken bijgeleerd die eigenlijk bij de basisopleiding voor een brandweerman zouden mogen horen. Ik vond het een zeer leerrijke ervaring. Mochten van mij gerust 2 dagen zijn. Ook de ervaring opgedaan om op tijd enkele seconden rust in te bouwen om dan weer verder te kunnen.”
Gustaaf Cools, adjudant brandweer Lennik.
"Basiskennis die noodzakelijk is door iedereen te kennen. Na de korte theorie is iedereen overtuigd omtrent het belang hiervan om jezelf en collega’s te helpen.”
“Had ik dat maar gehad in mijn basis 20 jaar geleden. Het leren beheersen van jezelf, en verschillende keren die dag jezelf tegenkomen in veilige omstandigheden. Leert anders denken.”
Patrick Van Droogenbroeck, brandweerman brandweer Lennik.
“Als er dan toch pompiers zijn met een hoog RAMBO-gehalte, na zo'n dagje zullen ze wel terug met hun beide voeten op de grond staan.
Wat mezelf betreft. Opmerkingen heb ik niet, maar heb wel het één en ander geleerd over dingen waar we anders niet bij stilstaan. Ik hoop dat ik deze technieken nooit zal moeten gebruiken maar ik ben blij dat ze ken.”
Jürgen Fets, brandweerman brandweer Leuven.
“Eén van de betere opleidingen die ik al mogen volgen heb binnen het brandweerlandschap! Fysiek, wilskracht, stressbestendigheid, correcte omgang met de persluchtapparatuur, ... zijn enkele van de vele aspecten die binnen deze oefeningen naar boven komen.”
Bart Gijzen, luitenant brandweer Leuven.
"Ik vond deze opleiding zeer de moeite waard omdat ze je terug met de voeten op de grond zet. Ik vind het positief dat iedereen op zijn eigen tempo aan zijn/haar leercurve kan werken.”
5. En de toekomst?
Nu de evaluatie positief is komt de volgende uitdaging eraan. Deze kennis en ervaring verder verspreiden over België via de provinciale brandweerscholen en de brandweerkorpsen. En daar komt toch ook wat kwaliteitsbewaking bij kijken. Want zoals één van de deelnemers het schreef: als er dan toch Rambo’s zijn komen die na zo’n dagje wel met hun voetjes op de grond. En dat is de nagel op de kop. De opleiding heeft niet tot doel om een Rambo-super-pompier te vormen. Integendeel. We streven naar bewustmaking, beheerstheid en kalmte voor moeilijke stressvolle situaties. De aard van begeleiding bepaald hierin heel veel, zo niet alles.
De betrokkenen zijn klaar en bereid om hun ervaring en kennis verder te delen. We willen dit weloverwogen en goed doen. Er zullen middelen en tijd gevonden moeten worden om alles te realiseren. Ongetwijfeld zullen er nog instructeurs, trainers, coaches,… gevormd moeten worden. Cursussen moeten meer in detail uitgeschreven worden, presentaties updaten, risico analyses dienen geschreven te worden,… Kortom, het werk is nog niet af.
En anderzijds mogen we niet vergeten dat er parallel aan deze ontwikkeling (de vaardigheden, attitudes,…) er ook een implementatie op operationeel vlak moet komen. Daar is nog heel wat werk rond te doen. Maar we hadden er bewust voor gekozen om eerst de individuele vaardigheden aan te scherpen en daarna pas te kijken naar procedures en het operationele. De tijd is misschien wel rijp om ook dat hoofdstuk aan te snijden. Meer hierover in een volgend artikel.
Het is ook hoopvol om te mogen ervaren dat het mogelijk is om in de Belgische brandweer een nieuwe opleiding aan te bieden. Wij, de leden van de werkgroep, hopen ten zeerste dat deze opleiding voor iedere brandweerman beschikbaar kan komen. En wie weet zal de kennis van deze vaardigheden op een dag het verschil maken tussen allemaal samen terug naar de kazerne rijden of niet. Samen kunnen we instaan voor elkaars veiligheid, maar we moeten wel weten wat onze mogelijkheden zijn. Laten we samen aan de slag gaan voor een veiligere brandweer.
Met dank aan alle deelnemers en alle mensen die van kortbij of veraf geholpen hebben met deze pilootopleiding. Maar in het bijzonder de leden van de werkgroep: Thierry Lefranc, Patrick Vanderweyen, Mike Clerebout, Bougard André, Emanual Belaire en Scoubeau Thierry.
6. Evaluatiecommissie geeft groen licht.
Vorige dinsdag 25 februari kwam de evaluatiecommissie van het kenniscentrum van de brandweer samen om de laatste testdag (zie hierboven) van het RIT-project te bespreken. Hun oordeel was unaniem positief en we zijn dan ook blij met dit project de volgende fase te kunnen aanvatten.
De opleiding is nu goedgekeurd en nu moet er gekeken worden welke delen, door wie, wanneer en hoe gegeven kunnen worden. Dit betekend opnieuw aan de slag met commissies, brandweerscholen, hoge raden,… Kortom, er is nog een parcours af te leggen.
Concreet gaat men bekijken welk delen van RIT passen in welke basis opleidingen van de brandweerman. Anderzijds zal op de volgende vergadering met de directeurs van de brandweerscholen het project voorgesteld worden aan de brandweerscholen.
Maar we zijn ook van de overtuiging dat er vanuit de korpsen zelf gewerkt kan worden. Uiteindelijk is het materiaal voor een opleiding zelf te maken en moeten we enkel voorzien in voldoende ondersteuning. We geloven ook dat het nuttig kan zijn om bepaalde basis oefeningen in elke kazerne of post te kunnen voorzien. De kost kunnen we zo beperken (oefenen tijdens de uren, geen verplaatsingen, eigen materiaal,…) en de blootstelling maximaal maken. We gaan u hieromtrent verder op de hoogte houden via artikels in de komende nummers.
Heb je toch al een concrete vraag kan je steeds contact opnemen met:
- Pieter Maes, [email protected] (Nederlandstalig)
- Patrick Vanderwyen, [email protected] (Franstalig)
- Thierry Lefranc, [email protected] (Franstalig)
Bronnen:
1 “Rapid Intervention isn’t rapid.” By Steve Kreis January 12, 2003.
2 “Supermarket Fire Claims the Life of One Career Fire Fighter and Critically Injures Another Career Fire Fighter – Arizona”, A Summary of a NIOSH fire fighter fatality investigation, July 25, 2002.
